Από την «Αινιγματική Σχέση Φιλοσοφίας και Πολιτικής»—A.Badiou

Πηγή : http://waltendegewalt.wordpress.com/

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στο Δήμο για την προσπάθειά του.

 

Απόσπασμα από το δοκίμιο «La relation énigmatique entre philosophie et politique» (2011) (σελ.40-46)

Με τον όρο «διαφθορά» εννοώ κυρίως εκείνη τη νοητική κατάσταση εξαχρείωσης που ταυτίζεται με την αντίληψη ότι ένας κόσμος — προφανώς ασύμβατος με κάθε έννοια αρχής — παρουσιάζεται και εκλαμβάνεται από την πλειοψηφία όσων αποκομίζουν οφέλη από αυτόν ως να ήταν ο καλύτερος δυνατός, και μάλιστα σε τέτοιο σημείο που να γίνεται ανεκτή, εν ονόματί του, η καταπολέμηση όσων αμφισβητούν την αηδιαστική αυτή αυταρέσκεια, όπως επίσης και η εξαπόλυση ενός εσωτερικού διωγμού, με πρόσχημα την έλλειψη ενσωμάτωσης, σε βάρος των ετεροχθόνων που αρνούνται να αναγνωρίσουν ανεπιφύλακτα την αυτοαποκαλούμενη υπεροχή τού καπιταλιστικού κοινοβουλευτισμού.

Γέννημα θρέμμα ενός κόσμου που τον χαρακτηρίζει η διαφθορά τής σκέψης και όπου η αδικία μοιάζει να είναι η μυστική και απαραβίαστη αρχή του, ο φιλόσοφος που εξεγείρεται εναντίον του με τα πενιχρά μέσα που διαθέτει δεν εκπλήσσεται καθόλου από το παράδοξο τής κατάστασης στην οποία καλείται να ζήσει. Η δημοκρατία συνιστά μεν προϋπόθεση τής φιλοσοφίας, αλλά δεν τελεί σε άμεση συνάφεια με την δικαιοσύνη, που μάλιστα συμβαίνει να παρουσιάζεται με τη μορφή περιστασιακής συνένωσης τής αρετής με την τρομοκρατία. Η δικαιοσύνη αποτελεί όμως το φιλοσοφικό όνομα τής αλήθειας στο πεδίο της πολιτικής. Ως εκ τούτου, παραμένει σκοτεινός ο τρόπος διασύνδεσης των τριών αυτών εννοιών, τής φιλοσοφίας, τής δημοκρατίας και τής πολιτικής.

Στο σημείο αυτό θα εγκαταλείψουμε, προς στιγμήν, το θέμα μας, για να αναφερθούμε στο πεδίο των μαθηματικών — πράγμα που, ως γνωστόν, αποτελεί κλασσική φιλοσοφική παρέκβαση. Κατά πάσα πιθανότητα, τα μαθηματικά προσφέρουν το καλύτερο παράδειγμα τής έννοιας τής δικαιοσύνης, όπως άλλωστε επισημάνθηκε πολύ νωρίς από τον Πλάτωνα. Στα μαθηματικά διαθέτουμε, κατ’ αρχάς, ένα είδος πρωταρχικής ελευθερίας, εφόσον υφίσταται απεριόριστη ευχέρεια επιλογής αξιωμάτων. Στη συνέχεια όμως διαπιστώνουμε την ύπαρξη ενός αυστηρού και απόλυτου προσδιορισμού επί τη βάσει των κανόνων τής λογικής. Οφείλουμε, λοιπόν, να αποδεχτούμε πλήρως τις συνέπειες τής αρχικής μας επιλογής και η αποδοχή αυτή δεν συνιστά βεβαίως ελευθερία, αλλά περιορισμό. Πρόκειται όντως για αναγκαιότητα. Αρκεί να σκεφτούμε ότι για την εύρεση τής ορθής λύσης απαιτείται επίπονη διανοητική διαδικασία. Τέλος, η όλη αυτή διαδικασία αντιστοιχεί σε μια απόλυτα καθολική ισότητα, υπό την έννοια ακριβώς ότι μια απόδειξη θα αναγνωρίζεται ως τέτοια από όλους ανεξαιρέτως εκείνους που αποδέχονται την αρχική επιλογή και τους κανόνες τής λογικής. Τα μαθηματικά χαρακτηρίζονται, επομένως, από τις ακόλουθες έννοιες: επιλογή, συνέπειες, ισότητα, καθολικότητα.

Εδώ έχουμε, πράγματι, το παράδειγμα τής κλασσικής επαναστατικής πολιτικής, που ως αντικειμενικό στόχο έχει τη δικαιοσύνη. Αρχικά, είναι αναγκαία η αποδοχή μιας θεμελιώδους επιλογής. Στην ιστορική αλληλουχία που ξεκινά με τους περίφημους Ιακωβίνους τού 1792, που εκτελέστηκαν μαζικά το 1794 μετά το πραξικόπημα τής 9ης Θερμιδώρ, και ολοκληρώνεται στο τέλος τής έκτης δεκαετίας τού περασμένου αιώνα με τις τελευταίες λαμπρές στιγμές τής κινεζικής πολιτιστικής επανάστασης και των παγκοσμίων «αριστερίστικων» κινημάτων, διαπιστώνουμε ότι η επιλογή βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τάξεις ή, σύμφωνα με την ορολογία των κινέζων επαναστατών, δύο δρόμους, ανάμεσα, δηλαδή, στον δρόμο τής επανάστασης και στον δρόμο τής συντήρησης, ανάμεσα στην εργατική τάξη και στην μπουρζουαζία, ανάμεσα στον ιδιωτικό βίο και στην συλλογική δράση. Στη συνέχεια είναι αναγκαία η αποδοχή των συνεπειών τής επιλογής που έγινε. Αναφέρομαι, ειδικότερα, στην πολιτική οργάνωση, στους πολύ σκληρούς αγώνες, στις θυσίες — ή, με άλλα λόγια, στην αποδοχή τής πειθαρχίας και τής πολύχρονης προσπάθειας που αποσκοπεί στην ανεύρεση των αναγκαίων στρατηγικών μέσων για την επίτευξη τής νίκης σε αντιπαράθεση προς την εξασφάλιση της ελευθερίας τής γνώμης και τού λαιφστάιλ. Συνέπεια τής διαδικασίας αυτής δεν είναι, βεβαίως, η συγκρότηση ενός δημοκρατικού Κράτους με την τρέχουσα έννοια τού όρου, αλλά η εγκαθίδρυση της δικτατορίας τού προλεταριάτου με στόχο την εξουδετέρωση τής αντίστασης τού αντιπάλου. Ωστόσο, συγχρόνως, η εν λόγω διαδικασία εμφανίζεται να έχει απόλυτα καθολικό χαρακτήρα, διότι δεν έχει ως προοπτική την άνοδο στην εξουσία μιας ορισμένης ομάδας ή τάξης, αλλά την εξάλειψη όλων των τάξεων και ανισοτήτων και, τελικά, την κατάργηση και αυτού ακόμα τού Κράτους.

Υπό αυτή την έννοια, το όνομα «δημοκρατία» παραπέμπει σε δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα: κατ’ αρχάς, όπως το έθεσε και ο Λένιν, είναι το όνομα μιας κρατικής μορφής και, πιο συγκεκριμένα, τού δημοκρατικού Κράτους με τις εκλογές, τους κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους, τη συνταγματική του κυβέρνηση κ.λπ. Κατά δεύτερον, αποτελεί μια μορφή μαζικής δράσης, οπότε πρόκειται για τη λαϊκή ή ενεργό δημοκρατία με τις μεγάλες συγκεντρώσεις, τις διαδηλώσεις, τις ταραχές, τις εξεγέρσεις κ.λπ. Κατά την πρώτη έννοια, δεν υπάρχει καμία άμεση σχέση ανάμεσα στην δημοκρατία και την επαναστατική πολιτική ή την δικαιοσύνη, ενώ κατά τη δεύτερη έννοια η δημοκρατία δεν αποτελεί ούτε κανονιστικό πρότυπο ούτε σκοπό, αλλά μέσο και, μάλιστα, μέσο προαγωγής τής ενεργού λαϊκής παρουσίας στο πολιτικό πεδίο. Η δημοκρατία δεν ταυτίζεται με την πολιτική αλήθεια, αλλά είναι ένα από τα μέσα ανεύρεσης τής αλήθειας αυτής.

Αλλά και η φιλοσοφία είναι δημοκρατία, εφόσον, όπως έχουμε δει, η φιλοσοφία αποτελεί προϋπόθεση για μια νέα μαθητεία, για ένα νέο διαλογικό καθεστώς, για ένα καθεστώς το οποίο δεν αντλεί την νομιμοποίησή του από την ύπαρξη ενός πεδίου «ιερότητας» ή κάποιου ιερού κειμένου, από το πρόσωπο τού βασιλιά, τα λόγια ενός προφήτη, το κύρος τού ιερατείου ή τη λατρεία τού θείου.

Μπορούμε λοιπόν να προτείνουμε μια νέα υπόθεση με σκοπό την πλήρη κατανόηση τής αινιγματικής σχέσης μεταξύ των τριών προαναφερθέντων εννοιών. Από φιλοσοφικής πλευράς, η δημοκρατία δεν συνιστά πρότυπο, νόμο ή ακόμα σκοπό, αλλά απλώς ένα από τα πιθανά μέσα λαϊκής χειραφέτησης, ακριβώς όπως οι μαθηματικοί περιορισμοί συγκαταλέγονται στις προϋποθέσεις τής φιλοσοφίας.

Σ’ αυτό οφείλεται το ότι δεν είναι προφανής ο τρόπος μετάβασης από τη φιλοσοφία στη δημοκρατία και αυτό παρά το ότι η δημοκρατία είναι προϋπόθεση για την φιλοσοφία.

Αυτό αναμφίβολα σημαίνει ότι η λέξη «δημοκρατία» έχει δύο διαφορετικές σημασίες ανάλογα με το αν προηγείται ή έπεται λογικά τής φιλοσοφίας. Στην πρώτη περίπτωση, ως τυπική προϋπόθεση τής φιλοσοφίας, δηλώνει στην πραγματικότητα το ότι ο έλεγχος τής εγκυρότητας κάθε ισχυρισμού θα γίνεται σύμφωνα με ένα πρωτόκολλο ελεύθερης αντιπαράθεσης γνωμών, όπου καθένας θα μπορεί να τοποθετηθεί σχετικά με το υπό συζήτηση θέμα, χωρίς να λαμβάνεται καθόλου υπόψη η κοινωνική θέση τού ομιλητή. Στη δεύτερη περίπτωση, ως πραγματικό δημοκρατικό κίνημα, δηλώνει ένα από τα μέσα τής λαϊκής πολιτικής χειραφέτησης.

Προτείνω λοιπόν να χαρακτηρίσουμε με τον όρο «κομουνισμό» (που ας σημειωθεί ότι εδώ χρησιμοποιείται ως όρος τού φιλοσοφικού λεξιλογίου) το υποκειμενικό δεδομένο τής ενότητας των δυο αυτών εννοιών, ή καλύτερα τής τυπικής και τής πραγματικής έννοιας τής λέξης. Πρόκειται, πιο συγκεκριμένα, για την υπόθεση ύπαρξης ενός τόπου τής σκέψης όπου η ίδια η τυπική προϋπόθεση της φιλοσοφίας βρίσκει έρεισμα στην πραγματική προϋπόθεση τής ύπαρξης μιας δημοκρατικής πολιτικής η οποία θα αποκλίνει πλήρως από το υπαρκτό δημοκρατικό Κράτος. Με άλλα λόγια, είναι η υπόθεση ενός τόπου όπου η καθολική συμμόρφωση προς ένα πρωτόκολλο ελεύθερου διαλόγου, ο οποίος παραμένει ανοιχτός σε όλους, θα πηγάζει από την πραγματική ύπαρξη μιας πολιτικής χειραφέτησης. Ο «κομουνισμός» αποτελεί εκείνη την υποκειμενική κατάσταση όπου, κατά κάποιο τρόπο, θα είναι αδύνατη η διάκριση μεταξύ τής απελευθερωτικής προοπτικής τής συλλογικής δράσης και των πρωτοκόλλων σκέψης που απαιτούνται από την φιλοσοφία.

Θα αναγνωρίσετε φυσικά εδώ μια κάποια πλατωνική επιθυμία, η οποία όμως στο πλατωνικό κείμενο αφορούσε μόνο την αριστοκρατία των φυλάκων, ενώ εδώ διευρύνεται, ώστε να περιλάβει, στο σύνολό της, την λαϊκή συλλογικότητα. Η εν λόγω επιθυμία μπορεί μάλιστα να εκφραστεί και ως εξής: παντού όπου η εργασία και ο αγώνας μιας ανθρώπινης συλλογικότητας προσανατολίζονται σε μια εξισωτική κατεύθυνση, θα πληρούνται οι προϋποθέσεις για να γίνουν όλοι φιλόσοφοι. Γι` αυτό, βεβαίως, εμφανίστηκαν τον 19ο αιώνα τόσοι πολλοί εργάτες-φιλόσοφοι, την ύπαρξη και την βούληση των οποίων αναπλάθει τόσο όμορφα ο Ρανσιέρ. Αυτός είναι επίσης ο λόγος που στη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης είδαμε να εμφανίζονται στα κινεζικά εργοστάσια εργατικοί κύκλοι ενασχόλησης με τη διαλεκτική φιλοσοφία. Ας μνημονεύσουμε ακόμη τον Μπρεχτ, ο οποίος σκόπευε να δημιουργήσει μια εταιρεία φίλων τής διαλεκτικής και για τον οποίο το θέατρο αποτελούσε ένα χώρο που προσέφερε την έστω και εφήμερη δυνατότητα χειραφέτησης.

Επομένως, το σημείο-κλειδί για την κατανόηση τής αινιγματικής σχέσης μεταξύ πολιτικής, δημοκρατίας και φιλοσοφίας εντοπίζεται στο γεγονός ότι μέσω τής ανεξαρτησίας τής πολιτικής διαμορφώνεται ο τόπος μετασχηματισμού τής δημοκρατικής συνθήκης τής φιλοσοφίας. Υπό την έννοια αυτή, η φιλοσοφία οφείλει να αναγνωρίσει ότι το σύνθημα για την πραγματική υλοποίηση τής δικής της καθολικότητας εμπεριέχεται, κατά τρόπο συγκαλυμμένο ή μη, σε όλες τις μορφές χειραφετητικής πολιτικής. Το σύνθημα αυτό διατυπώνεται ως εξής: αφού είμαστε όλοι μαζί, όλοι μας είμαστε κομουνιστές! Και, μια και όλοι είμαστε κομουνιστές, είμαστε όλοι μας φιλόσοφοι!

Όπως γνωρίζετε, η θεμελιώδης πλατωνική διαίσθηση όσον αφορά το σημείο αυτό δεν προχωράει πέρα από την πρόταση να ανατεθεί η διαχείριση των κρατικών υποθέσεων σε μια αριστοκρατική κάστα φιλοσόφων που θα ζουν ενάρετο και εγκρατή βίο, έναν βίο κομουνιστικής ισότητας, ο οποίος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί (χρησιμοποιώντας μια μεταφορά δανεισμένη από τον Αϊνστάιν) και ως «περιορισμένος κομουνισμός». Το ζήτημα για μας είναι να περάσουμε από τη φιλοσοφία σ’ έναν γενικευμένο κομουνισμό. Η Πολιτεία μας (αν είναι ακόμη σωστό να χρησιμοποιούμε το όνομα αυτό για τον πολιτικό χώρο που συγκροτεί η σκέψη-πράξη μιας σύγχρονης πολιτικής) θα θέσει κατά μέρος την κοινωνική διαφοροποίηση, την οποία μάλιστα ο Πλάτωνας θεωρούσε αναπόφευκτη, ακριβώς όπως οι δημοκράτες μας, ομνύοντας στον «ρεαλισμό» και πανικόβλητοι μπροστά στην ιδέα τού Τρόμου, αντιμετωπίζουν ως αναπότρεπτα φαινόμενα την ιδιοκτησία, την κληρονομική διαδοχή, τη συγκέντρωση τού πλούτου, τη διαίρεση τής εργασίας, το χρηµατοοικονοµικό έγκληµα, τους νεοαποικιακούς πολέμους, τον διωγμό σε βάρος των φτωχών και τη διαφθορά. Και, συνακόλουθα, η Πολιτεία αυτή θα αγνοεί τη διάκριση, όσον αφορά την καθολικότητα τής φιλοσοφίας, μεταξύ εκπόρευσης και απεύθυνσης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ύπαρξη τής φιλοσοφίας θα προσδιορίζεται βάσει τής καθολικότητας τής προέλευσης και τού προορισμού της, καθόσον, υπό την προϋπόθεση τής πολιτικής, θα χαρακτηρίζεται από ένα στοιχείο «δημοκρατικότητας» (με την κομουνιστική έννοια τού όρου), που θα προηγείται και συγχρόνως θα έπεται τής ενεργού ύπαρξής της.